Son yıllarda okullarda, yazılı ve görsel basında, evimizde en sık duyduÄŸumuz sözler arasında “ Hiperaktif Çocuk” ve “ ÇocuÄŸumda dikkat eksikliÄŸi var…” vb. yer alıyor. Anne babalar ya da eÄŸitimciler çocukların okulda-evde çok dikkatsiz ve hareketli olduÄŸundan, 5dk dersin başında oturamadığından, unutkan davranışlar sergilediÄŸinden, kurallara uymakta zorluk çektiÄŸinden vs. ÅŸikâyet etmektedirler. Dolayısıyla çoÄŸu aile, çocuk yaşına uygun bir hareketlilik gösterse bile “ Acaba çocuÄŸum hiperaktif mi?” diye kaygılanıp, çözüm yolları aramaya baÅŸlamakta.

Bu noktada duruma saÄŸduyulu yaklaşıp, doÄŸru tanıyı koyabilmek çok önemlidir. Çünkü her hareketli çocuk hiperaktif deÄŸildir… Ya da dikkat dağınıklığı yaÅŸayan herkeste “Dikkat EksikliÄŸi” yoktur. Dikkat EksikliÄŸi ve Hiperaktivite BozukluÄŸu ruhsal bir hastalığı tanımlamak için kullanılır ve bu tanı uzman bir çocuk ya da ergen psikiyatri doktor tarafından konulabilir.

Öncelikle Dikkat EksikliÄŸi ve Hiperaktivite BozukluÄŸu toplumda sıkça görülen bir bozukluktur; uygun yaklaşım ve tedavilerle olumlu ilerleme kaydedilmesi mümkündür. Bununla birlikte DEHB sadece çocukluk ya da ergenlik döneminde olan bir hastalık deÄŸil tedavi edilmediÄŸinde yetiÅŸkinlikte de etkileri görülebilen bir rahatsızlıktır.

Eskiden minimal beyin disfonksiyonu(M.B. D.) adı ile bilinen ve dikkat eksikliÄŸi ve aşırı hareketlilik ön planda ve her zaman bulunan belirtiler olduÄŸu için DSM-III-R ile Dikkat eksikliÄŸi Hiperaktivite BozukluÄŸu tanı baÅŸlığı kullanılmaya baÅŸlanan bu hastalıkta en çarpıcı belirtiler dikkat eksikliÄŸi, aşırı hareketlilik ve ataklık(impulsive) ya da dürtüselliktir. Amerikan Psikiyatri BirliÄŸi tarafından DEHB için verilmiÅŸ olan tanı kriterleri aÅŸağıdaki gibidir. Bu bilgileri anne-babalara ya da eÄŸitimcilere yol göstermesi açısından koymanın gerekli olduÄŸuna inanıyorum. Fakat çocuÄŸunuzda böyle bir sorun olduÄŸuna inanıyorsanız en etkili ve doÄŸru teÅŸhisin bir uzman tarafından konabileceÄŸini lütfen unutmayın.

Dikkat eksikliÄŸi belirtileri
1) Ayrıntılara dikkat etmekte zorluk ya da okul, iş ve diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapma
2) Dikkat gerektiren görevler ya da iÅŸlerde dikkati sürdürme güçlüÄŸü
3) Birisiyle yüz yüze konuÅŸurken dinlemede güçlük çekme
4) Okul ödevlerini ya da iÅŸyerinde verilen görevleri bitirmekte zorlanma, verilen yönergeleri izlemekte zorluk çekme( yönergeleri anlama güçlüÄŸüne ya da inatlaÅŸmaya baÄŸlı deÄŸildir.)
5) Görevleri ve etkinlikleri düzenleme/ organize etme güçlüÄŸü
6) Uzun zihinsel çaba gerektiren iÅŸlerden kaçınma, bu iÅŸlerden hoÅŸlanmama ya da bu iÅŸlere karşı isteksizlik
7) Görev ve etkinlikler için gereken eÅŸyaları kaybetme (örneÄŸin: oyuncak, okul ödevleri, kalem, kitap ya da araç gereç
8) Dikkatin kolayca dağılması
9) Günlük etkinliklerde unutkanlık

Aşırı hareketlilik (hiperaktivite) belirtileri
1) El ve ayakların kıpır kıpır olması, oturduğu yerde duramama
2) Oturulması gereken durumlarda yerinden kalkma koşuşturup durma ya da huzursuzluk hissi
3) BoÅŸ zaman faaliyetlerini sessizce yapmakta güçlük
4) Sürekli hareket halinde olma ya da sanki motor takılıymış gibi hareket etme
5) Çok konuÅŸma
Dürtüsellik Belirtileri
1) Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme
2) Sıra beklemekte zorluk çekme
3) BaÅŸkalarının iÅŸine karışma ya da konuÅŸmalarını bölme
Kaynak:” Bebeklikten EriÅŸkinliÄŸe Dikkat EksikliÄŸi Hiperaktivite BozukluÄŸu” Prof. Dr.
Bengi Semerci, Prof. Dr. Atilla Turgay

Yukarıdaki belirtiler çocuÄŸunuzda yedi yaşından önce baÅŸladıysa, uzunca bir süredir devam ediyorsa (6 ay ve üzeri), çocuÄŸunuz bu davranışları en az iki farklı ortamda sergiliyorsa ve çocuÄŸunuz geliÅŸim dönemi özellikleri göz önüne alınarak(örneÄŸin 3–4 yaÅŸ dönemi çocukları dikkatini toplamakta güçlük çekebilir, fakat yaşıtlarına kıyasla uyaranlara karşı daha duyarsızsa) bir uzman yardımına baÅŸvurulabilir.

DEHB İle Nasıl Baş Edilebilir?

DEHB iÅŸbirliÄŸi ve destek ile çözülebilecek bir sorundur. Bununla birlikte DEHB’ye eÅŸlik eden baÅŸka sorunlarda (öÄŸrenme güçlükleri, davranış bozukluÄŸu, depresyon, tik bozuklukları vb) olabilir. Bu noktada alınan yardım süreci, bu sorunların da beraber çalışıldığı bir psiko-eÄŸitimsel süreç olmalıdır. EÄŸer çocuÄŸunuzda yukarıda belirtileri, vurgulanan zaman dilimleri içerisinde görüyorsanız:
Ä°lk adım olarak konunun uzmanı bir psikiyatra baÅŸvurmalısınız. Gerekli tanı ve deÄŸerlendirmeler yapıldıktan sonra uzmanın yönlendirmesi ile uygun olan tedavi planı oluÅŸturulmalıdır.

· EÄŸer uzman gerekli görürse psiko-eÄŸitimsel süreçle birlikte ilaç tedavisi de uygulanabilir; çünkü DEHB üzerinde ilacın etkisi bilimsel araÅŸtırmalar tarafından kanıtlanmıştır.
· Ä°laç tedavisi ile birlikte çocuÄŸunuzun zorlandığı alanlara yönelik bireysel ya da grup çalışmaları ile yapılan psiko-eÄŸitsel terapilerin etkili olduÄŸu görülmektedir.
· ÇocuÄŸunuzun tedavi sürecinde siz ebeveynlerin de bu sürece katılıp onların yanında olmanız çok önemlidir. Ev içi düzenlemelerin yapılması, çocuÄŸunuzun zorluk yaÅŸadığı alanları gerçekçi olarak kabul edilmesi tedavi de yol alınması adına önemli noktalardır.

DEHB sorunuyla yaÅŸamak sabır ve emek isteyen bir süreçtir. ÇocuÄŸunuz yardım alırken sizin de bu süreci onun ve kendi adınıza kolaylaÅŸtırmak adına yapabileceÄŸiniz bazı düzenlemeler ÅŸunlar olabilir:
- Öncelikli olarak sabırlı, destekleyici ve tutarlı davranmalısınız. Bu DEHB ile baÅŸ etmenin 3 altın kuralıdır.
- ÇocuÄŸunuz bu problemden ötürü sizi zaman zaman zorlayabilir; ama onun bunu bilinçli olarak sizi kızdırmak için yapmadığının farkında olun, bu yıpranmanızı önleyebilir.
- Onu sürekli korumaya çalışmayın, onun yerine sorumluluklarını yerine getirmeyin davranışlarının sonuçlarını görmesini ve sorumluluÄŸunu üstlenmesine izin verin. Bu sorunu sahiplenmesine yön verecektir.
- ÇocuÄŸunuzla iletiÅŸim kurarken göz kontağı kurun, kısa ve net yönergeler verin. Bu davranışlarınızda tutarlı olmaya çalışın. DeÄŸiÅŸken davranışlar, becerinin öÄŸrenilmesini zorlaÅŸtırır.
- Evinizde temel birkaç kural ve düzen oluÅŸturun. Davranışlarının sonucunun ne olacağını bilmek çocuÄŸunuzun uyumunu kolaylaÅŸtıracaktır.
- Yapacağı iÅŸleri ya da ödevleri önüne yığmak yerine parçalara ayırarak vermeye çalışın. Onları nasıl düzenleyeceÄŸini öÄŸrenirse, zamanla iÅŸlerle baÅŸ etme kapasitesi artacaktır.
- Zaman planlaması yapmayı öÄŸrenmesi için ona destek olun. Çalışma masasına masa takvimi, masa saati koymak; ödevlerini ya da çalışmalarını yaparken kronometre tutmak ya da gün içerisinde zaman kavramını oturtacak eÄŸlenceli etkinlikler yapmak bu beceriyi öÄŸrenmesini kolaylaÅŸtıracaktır. ÖrneÄŸin; “Sence bu iÅŸi kaç dk bitirirsin? veya “Hadi bakalım bu parçayı kaç dakika da okuyacaksın?” gibi…
- Çalışma ortamını mümkün derecede dikkat dağıtıcı uyaranlardan arındırın.
- Olumlu davranışlar gösterdiÄŸinde onu ödüllendirin (yapıştırma, gülen yüz gibi küçük hediyeler); uzun vadeli baÅŸarılarına daha büyük ödüller koyabilirsiniz. Ama bu ödül-ceza sisteminde tutarlı olmak çok önemlidir; baÅŸlayıp devam ettirmemek iÅŸlerin daha da zorlaÅŸmasına neden olabilir.
- Okul ve öÄŸretmen ile iÅŸbirliÄŸi kurmaya özen gösterin. Bu her zaman çok kolay olmayabilir. Okulun ve öÄŸretmenin tutumu çocuÄŸun geliÅŸiminde çok önemli bir role sahiptir.
- Bu süreçte bir uzmandan (psikolojik danışman/psikolog/psikiyatr) yardım almaktan kaçınmayın. Bu süreci sizin ve çocuÄŸunuz adına daha verimli bir hale getirecektir.

KÄ°TAP ÖNERÄ°LERÄ°

1)Dikkat EksikliÄŸi Hiperaktivite BozukluÄŸu -AyÅŸegül Yolga TahiroÄŸlu & AyÅŸe Avcı Nobel Kitapevi, 2005
2) Dikkat EksikliÄŸi Hiperaktivite BozukluÄŸu: Dikkati Dağınık, Yerinde Duramayan Çocuklara DoÄŸru Yaklaşımlar
3) Hiperaktif Ebeveyni Olmak- M. Yılmaz Gökalp Sistam Yayıncılık
4) Dikkat GeliÅŸtiren Oyunlar ÇocuÄŸumun Dikkatini Nasıl GeliÅŸtirebilirim.
Yard. Doç. Dr. Necla TuzcuoÄŸlu, Yard. Doç. Dr. Semai TuzcuoÄŸlu Morpa Kültür Yayınları

Ceren Åžad
Psikolojik Danışman
Günce Psikolojik Danışmanlık ve Grup Çalışmaları Merkezi