Kolesterol nedir?
Kolesterol bir çeşit yağdır. Kolesterolün bir bölümü doğrudan yiyeceklerle birlikte gelmekte, çoğu vücutta ve esas olarak karaciğerde, besinlerle birlikte alınan doymuş yağlardan üretilmektedir. Kolesterol vücuttaki her hücrede yer alır ve hücreleri çevreleyen hücre zarının hayati bir parçasını oluşturarak hücreyi korur. Kolesterol ayrıca büyümenin düzenlenmesi ve vücudun gündelik işlevlerinde önemli görevler yapan birçok hormonun yapıtaşını oluşturur. Kolesterol kullanılarak yapılan hormonlar kadınlar için çok önemli olan östrojen ve progesteron, erkekler için önemli olan testesteron, vücudun stres yanıtını düzenleyen kortizol ve aldesteron ve özellikle büyüme ve gelişmede önemli rol oynayan D vitaminidir.
Vücuttaki kolesterol iki kaynaktan gelir: besinler ve vücuttaki üretim. Tipik olarak, yiyeceklerden emilen kolesterolün yedi katı kadarı diyetteki doymuş yağlardan vücudumuzda üretilmektedir. Yiyeceklerdeki kolesterol ince barsaklardan emilir ve kan dolaşımı yoluyla karaciğere gelir; burada karaciğerin kendi ürettiği kolesterolle karışır. Bu iki kaynaktan gelen kolesterol daha sonra, hücre zarları için gereksinim duyulan öteki vücut dokularına gider, ayrıca steroid hormonlar ya da D vitamini için yapıtaşı işlevi de görür.

Çocuklarda kolesterol yüksekliği neden görülür?
Çocuklarda kolesterol yüksekliği ve kalp hastalığı karşılaştığımız durumlardan bir tanesidir. Bunun nedenleri kalıtımsal ve beslenmeye bağlı olarak ikiye ayrılabilinir. Yapılan çalışmalarda sigara kullanımı, obezite ve hareket eksikliğine bağlı olarak koroner kalp hastalıklarını gördüğümüz yetişkinlerin yaşadıkları ülkelerde çocukların da hamburger, fast food tarzı bir beslenme düzenine alışkın oldukları görülmektedir. Küçük yaşta tüketilen fazla miktarda yağın ilerleyen dönemlerde kalp damarlarında plaklar oluşturduğu ve ateroskleroza neden olduğu görülmektedir. Bu yüzden dengeli beslenmeye küçük yaşlardan itibaren başlanması gerekmektedir.

Ancak bütün çocuklarda rutin olarak kolesterole bakılmasına gerek yoktur. Sizin kolesterol düzeyiniz 240 mg/dl’nin üzerinde ise veya sizin ya da eşinizin ailesinde 55 yaşından önce kalp krizi geçiren, anjiyo sonucunda damar tıkanıklığı tespit edilen, bypass ameliyatı olan bir yakınınız varsa çocuğunuzda da kolesterol düzeylerinde yükseklik görülebilir.

Çocuğunuzun kolesterol düzeyi normalin üzerinde ise hemen paniğe kapılmayın. Çocukluk çağındaki kolesterol yüksekliği yetişkinlik döneminde devam etmeyebilir. Ancak tabii ki önlemini almak gerekir. Özellikle yüksek risk altında olan ailelerin çocuklarında bu düzeyi kontrol altında tutmak gerekmektedir. Çocuklar için ortalama kolesterol düzeyleri aşağıda verilmiştir.

• Yüksek risk altında olan çocuklar için total kan kolesterol düzeyi:
200mg/dl ve daha fazla ise= Yüksek
170-199 mg/dl = Sınır
170 mg/dl ve daha aşağıdaki değerler = Kabul edilebilir

Çocuğunuzda eğer yüksek kolesterol çıkarsa, %80 ihtimalle sizinde kolesterollerinizin yüksek olabileceğini unutmayın. Dolayısıyla doğru bir beslenme programı ve hareketli bir yaşam tarzını ailecek benimsemeniz gerekmektedir. Çocuğunuzu kesinlikle korkutmayın ve bunun ne olduğunu onun anlayabileceği dilden anlatmaya çalışın. Bunun için bir pedagogdan veya doktorunuzdan yardım alabilirsiniz. İlaç kullanımı hakkında doktorunuzdan bilgi alın. 8 yaş üstündeki çocuklar için ilaç kullanımı düşünülmektedir. Ancak öncelikle beslenmenizi ve yaşam tarzınızı bir uzman yardımı ile dengeleyin. Çocuğunuzu zevk alabileceği bir spor dalına yönlendirin. Bunları uyguladıktan iki üç ay sonra tekrar test yaptırmayı ihmal etmeyin.

Kolesterolü düşürmeye yardımcı olabilecek besinler nelerdir?

• LİF: Sindirim enzimlerimize dirençli karbonhidratlardan oluşan bitkisel lifler meyve, sebze ve tam taneli tahıllarda bulunur. Yenilen bitkisel liflerin kalp hastalıklarına karşı koruyucu etkisi vardır. Amerika’da yapılan bir çalışmada bireyler 10 yıl süre ile incelenmiş ve bu sırada bitkisel lif tüketimleri saptanmıştır. Bütün değerlendirmeler yapıladıktan sonra tam taneli tahılları fazlaca tüketen bireylerde kolesterol yüksekliği ve kalp hastalıkları görülme sıklığı daha düşük bulunmuştur. Bu sonuçlar başka çalışmalar ile de doğrulanmıştır. Bu koruyucu etki, diyetteki bitkisel liflerin barsaktan yağ emilimi üzerindeki etkileriyle ilişkilidir ve sonuçta kötü kolesterol düzeyleri düşmektedir.

• BALIK: Balık tüketen kişilerde kalp hastalığı gelişme riski çok daha düşüktür. Günümüzde bunun, omega-3 yağ asitleri olarak bilinen ve EPA ve DHA adlı iki tanesi balık yağlarında bulunan bir tür çoklu doymamış yağa bağlı olduğu bilinmektedir. Şu anda içinde bulunduğumuz mevsim balık mevsimi olduğu için çocuğunuza haftada en az 2 defa balık tükettirmeye çalışın. Balığı yeteri miktarda tüketemeyen çocuklar için piyasada ağır metal birikimi olmaması amacı ile küçük balıklardan üretilen balık yağları bulunmaktadır. Öncelikle çocuğunuza balık yeme alışkanlığı edindirmeye çalışın. Ancak yine de yeteri kadar tüketmeyen çocuklar için bir uzmana danışarak bu balık yağlarından kullanmaya başlayabilirsiniz.

• VİTAMİNLER: Özellikle antioksidan vitaminler olan A,E,ve C vitaminleri üzerinde kolesterolü düşürdüğünü dair çok fazla çalışma bulunmaktadır. Yapılan çalışmalarda yüksek kolesterol ve kalp hastalıkları riski taşıyan kişilere 6 hafta süre ile ek C vitamini verildiğinde handaki iyi huylu kolesterol(HDL) düzeyinin arttığı, kötü huylu kolesterol (LDL) ve serum kolesterol düzeyinin azaldığı tespit edilmiştir. A vitamini hücreleri hasara karşı önler ve hücrelerin yapısını korur. Limon, portakal, mandalina, greyfurt gibi turunçgiller, çilek, böğürtlen, kuşburnu, domates, lahana, patates, sivri biber ile ıspanak, marul, asma yaprağı, maydanoz gibi yeşil yapraklı sebzeler C vitaminin zengin kaynaklarıdır.

Ispanak, pazı, roka, nane gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler, havuç, kayısı, turunçgiller, böğürtlen, ahududu, kızılcık, kırmızı lahana, kırmızı biber, kırmızı pancar, brokoli, domates, siyah üzüm gibi besinler A vitamini kaynağıdır. Çocuğunuzu bu besinler ile yaşına uygun olarak beslemeyi ihmal etmeyin.
E vitamini işlenme ile kayba uğrayan bir vitamindir. Örneğin beyaz ekmekte buğday tanesi çok fazla işlendiği için E vitamini ciddi anlamda kayba uğrar. Bu aynı şekilde beyaz makarna ve pirinçte de böyledir. Bu yüzden çocuklarınızın beslenmesinde buğday, yulaf, çavdar ve bunlardan yapılan ekmek, makarna, erişte gibi ürünleri kullanmaya özen gösterin. Aynı zamanda kuru yemişler, yeşil yapraklı sebzeler kuru baklagiller(kuru fasulye, mercimek, nohut, barbunya) ve bitkisel yağlar E vitamininden zengindir.

• YUMURTA: Özellikle çocukluk ve adolesan dönemde yer alması gereken besinlerden biri de yumurtadır. Yumurta toplam yağ kolesterol içeriği yüksek olan besinlerden bir tanesidir. Ayrıca elzem aminoasit örüntüsü insan vücudunda protein biyosentezini sağlayabilecek düzeyde ve nitelikte olması nedeni ile biyolojik değeri yüksektir. Sağlıklı kişilerde protein tüketim durumuna göre günde 1 tane yumurta tüketimi önerilmektedir. Ancak çocuğunuzun total kolesterol düzeyi yüksek ise yumurta tüketiminin günlük protein tüketim durumuna göre bir uzman tarafından ayarlanması gerekmektedir.

• CEVİZ: Gün geçtikçe üzerinde daha fazla çalışma yapılan ve önemi sürekli vurgulanan bir diğer kabuklu besinde cevizdir. Her mevsim bulunan ve rahatlıkla tüketilen bir besin olan ceviz içerdiği lifin tipi ve aminoasit örüntüsünün dengeli olması nedeni ile kolesterolde düşmeye neden olabilir. Günlük 1-2 adet tüketilmesi önerilmektedir.

Çocuklarımızı kolesterole karşı korumak için verilebilecek öneriler nelerdir?
• İçeriğini bilmediğiniz hiçbir şeyi çocuğunuzun tüketmesine izin vermeyin. Doymuş yağ içeriği yüksek olan besinleri tüketmemeye çalışın.

• Çocuğunuzun diyetinden sebze, taze meyve, tahıl gruplarını eksik etmeyin. Ekmeği özellikle köy ekmeği, çavdar, yulaf gibi çok tahıllı ekmeklerden tercih etmeye çalışın.

• Yemeklerinizin yağlarını ölçülü koymaya çalışın. Yemeklerinizde çok fazla tereyağ kullanmayın. Her çocuğun diyetinde büyüme gelişme çağındayken tereyağ bulunmalıdır. Ancak bu miktar çocuğunuzun yaşına göre bir uzman tarafından ayarlanması gerekmektedir.

• Etlerin hem görünen hem de görünmeyen yağları olduğunu unutmayın. Etin içindeki görünmeyen yağın oranı, etin cinsine göre değişmekle birlikte, %50’ ye varabilmektedir. Bu yüzden tavuk etindeki deriyi ve kırmızı etteki görünen yağları ayırarak yemeklerinizi pişirin.

• Sebzelere ve etlere kızartma gibi yağlı pişirme yöntemlerini evinizde uygulamayın. Bunun için ızgara yapın yada besinlerinizi fırınlayın.

• Kolesterolü yağların etkilediği gibi boş karbonhidrat kaynaklarının da yükselttiğini unutmayın. Boş karbonhidrat kaynakları, hazır meyve suları, asitli içecekler, aşırı şeker, çikolata tüketimi, beyaz ekmek tüketimidir. Bu besinlerin sıklıkla tüketimi total kolesterolü ve kandaki trigliserit miktarını arttırabilir.

• Kek, kurabiye gibi atıştırmalıkları evinizde yapın, hazır almayın. Bu besinleri hazırlarken içine fazla miktarda sıvıyağ koymak yerine ceviz, fındık, badem gibi yağlı tohumları tercih edin. Tatlandırmak içinse kuru meyveleri kullanın. Örneğin kekin içine havuç rendesi, tarçın, elma rendesi, kuru incir gibi meyveleri ve baharatları kullanabilir böylelikle içine ekleyeceğiniz şekeri minimum düzeyde tutabilirsiniz. Ayrıca bu besinleri hazırlarken beyaz değil esmer şeker kullanmaya çalışın.

• Çocuğunuzu sık ve düzenli aralıklar ile besleyin. Kona kolesterol düzeyinin düşmesi veya dengede tutulması için sık ve düzenli aralıklar ile beslenilmesi gerekmektedir. Sık beslenmek karaciğerde kolesterol yapımını azaltır ve kandaki kötü kolesterolün düşmesine yardımcı olur.

• En önemlisi çocuğunuzu küçük yaştan itibaren sevdiği bir spor dalına yönlendirmeye çalışın. Düzenli olarak yapacağı fiziksel aktivite onun sağlıklı bir şekilde büyümesine katkıda bulunacaktır.

19 Mayıs Hastanesi