Kolesterol nedir?
Kolesterol bir çeÅŸit yaÄŸdır. Kolesterolün bir bölümü doÄŸrudan yiyeceklerle birlikte gelmekte, çoÄŸu vücutta ve esas olarak karaciÄŸerde, besinlerle birlikte alınan doymuÅŸ yaÄŸlardan üretilmektedir. Kolesterol vücuttaki her hücrede yer alır ve hücreleri çevreleyen hücre zarının hayati bir parçasını oluÅŸturarak hücreyi korur. Kolesterol ayrıca büyümenin düzenlenmesi ve vücudun gündelik iÅŸlevlerinde önemli görevler yapan birçok hormonun yapıtaşını oluÅŸturur. Kolesterol kullanılarak yapılan hormonlar kadınlar için çok önemli olan östrojen ve progesteron, erkekler için önemli olan testesteron, vücudun stres yanıtını düzenleyen kortizol ve aldesteron ve özellikle büyüme ve geliÅŸmede önemli rol oynayan D vitaminidir.
Vücuttaki kolesterol iki kaynaktan gelir: besinler ve vücuttaki üretim. Tipik olarak, yiyeceklerden emilen kolesterolün yedi katı kadarı diyetteki doymuÅŸ yaÄŸlardan vücudumuzda üretilmektedir. Yiyeceklerdeki kolesterol ince barsaklardan emilir ve kan dolaşımı yoluyla karaciÄŸere gelir; burada karaciÄŸerin kendi ürettiÄŸi kolesterolle karışır. Bu iki kaynaktan gelen kolesterol daha sonra, hücre zarları için gereksinim duyulan öteki vücut dokularına gider, ayrıca steroid hormonlar ya da D vitamini için yapıtaşı iÅŸlevi de görür.

Çocuklarda kolesterol yüksekliÄŸi neden görülür?
Çocuklarda kolesterol yüksekliÄŸi ve kalp hastalığı karşılaÅŸtığımız durumlardan bir tanesidir. Bunun nedenleri kalıtımsal ve beslenmeye baÄŸlı olarak ikiye ayrılabilinir. Yapılan çalışmalarda sigara kullanımı, obezite ve hareket eksikliÄŸine baÄŸlı olarak koroner kalp hastalıklarını gördüÄŸümüz yetiÅŸkinlerin yaÅŸadıkları ülkelerde çocukların da hamburger, fast food tarzı bir beslenme düzenine alışkın oldukları görülmektedir. Küçük yaÅŸta tüketilen fazla miktarda yağın ilerleyen dönemlerde kalp damarlarında plaklar oluÅŸturduÄŸu ve ateroskleroza neden olduÄŸu görülmektedir. Bu yüzden dengeli beslenmeye küçük yaÅŸlardan itibaren baÅŸlanması gerekmektedir.

Ancak bütün çocuklarda rutin olarak kolesterole bakılmasına gerek yoktur. Sizin kolesterol düzeyiniz 240 mg/dl’nin üzerinde ise veya sizin ya da eÅŸinizin ailesinde 55 yaşından önce kalp krizi geçiren, anjiyo sonucunda damar tıkanıklığı tespit edilen, bypass ameliyatı olan bir yakınınız varsa çocuÄŸunuzda da kolesterol düzeylerinde yükseklik görülebilir.

ÇocuÄŸunuzun kolesterol düzeyi normalin üzerinde ise hemen paniÄŸe kapılmayın. Çocukluk çağındaki kolesterol yüksekliÄŸi yetiÅŸkinlik döneminde devam etmeyebilir. Ancak tabii ki önlemini almak gerekir. Özellikle yüksek risk altında olan ailelerin çocuklarında bu düzeyi kontrol altında tutmak gerekmektedir. Çocuklar için ortalama kolesterol düzeyleri aÅŸağıda verilmiÅŸtir.

• Yüksek risk altında olan çocuklar için total kan kolesterol düzeyi:
200mg/dl ve daha fazla ise= Yüksek
170-199 mg/dl = Sınır
170 mg/dl ve daha aşağıdaki değerler = Kabul edilebilir

ÇocuÄŸunuzda eÄŸer yüksek kolesterol çıkarsa, %80 ihtimalle sizinde kolesterollerinizin yüksek olabileceÄŸini unutmayın. Dolayısıyla doÄŸru bir beslenme programı ve hareketli bir yaÅŸam tarzını ailecek benimsemeniz gerekmektedir. ÇocuÄŸunuzu kesinlikle korkutmayın ve bunun ne olduÄŸunu onun anlayabileceÄŸi dilden anlatmaya çalışın. Bunun için bir pedagogdan veya doktorunuzdan yardım alabilirsiniz. Ä°laç kullanımı hakkında doktorunuzdan bilgi alın. 8 yaÅŸ üstündeki çocuklar için ilaç kullanımı düÅŸünülmektedir. Ancak öncelikle beslenmenizi ve yaÅŸam tarzınızı bir uzman yardımı ile dengeleyin. ÇocuÄŸunuzu zevk alabileceÄŸi bir spor dalına yönlendirin. Bunları uyguladıktan iki üç ay sonra tekrar test yaptırmayı ihmal etmeyin.

Kolesterolü düÅŸürmeye yardımcı olabilecek besinler nelerdir?

• LÄ°F: Sindirim enzimlerimize dirençli karbonhidratlardan oluÅŸan bitkisel lifler meyve, sebze ve tam taneli tahıllarda bulunur. Yenilen bitkisel liflerin kalp hastalıklarına karşı koruyucu etkisi vardır. Amerika’da yapılan bir çalışmada bireyler 10 yıl süre ile incelenmiÅŸ ve bu sırada bitkisel lif tüketimleri saptanmıştır. Bütün deÄŸerlendirmeler yapıladıktan sonra tam taneli tahılları fazlaca tüketen bireylerde kolesterol yüksekliÄŸi ve kalp hastalıkları görülme sıklığı daha düÅŸük bulunmuÅŸtur. Bu sonuçlar baÅŸka çalışmalar ile de doÄŸrulanmıştır. Bu koruyucu etki, diyetteki bitkisel liflerin barsaktan yaÄŸ emilimi üzerindeki etkileriyle iliÅŸkilidir ve sonuçta kötü kolesterol düzeyleri düÅŸmektedir.

• BALIK: Balık tüketen kiÅŸilerde kalp hastalığı geliÅŸme riski çok daha düÅŸüktür. Günümüzde bunun, omega-3 yaÄŸ asitleri olarak bilinen ve EPA ve DHA adlı iki tanesi balık yaÄŸlarında bulunan bir tür çoklu doymamış yaÄŸa baÄŸlı olduÄŸu bilinmektedir. Åžu anda içinde bulunduÄŸumuz mevsim balık mevsimi olduÄŸu için çocuÄŸunuza haftada en az 2 defa balık tükettirmeye çalışın. Balığı yeteri miktarda tüketemeyen çocuklar için piyasada ağır metal birikimi olmaması amacı ile küçük balıklardan üretilen balık yaÄŸları bulunmaktadır. Öncelikle çocuÄŸunuza balık yeme alışkanlığı edindirmeye çalışın. Ancak yine de yeteri kadar tüketmeyen çocuklar için bir uzmana danışarak bu balık yaÄŸlarından kullanmaya baÅŸlayabilirsiniz.

• VÄ°TAMÄ°NLER: Özellikle antioksidan vitaminler olan A,E,ve C vitaminleri üzerinde kolesterolü düÅŸürdüÄŸünü dair çok fazla çalışma bulunmaktadır. Yapılan çalışmalarda yüksek kolesterol ve kalp hastalıkları riski taşıyan kiÅŸilere 6 hafta süre ile ek C vitamini verildiÄŸinde handaki iyi huylu kolesterol(HDL) düzeyinin arttığı, kötü huylu kolesterol (LDL) ve serum kolesterol düzeyinin azaldığı tespit edilmiÅŸtir. A vitamini hücreleri hasara karşı önler ve hücrelerin yapısını korur. Limon, portakal, mandalina, greyfurt gibi turunçgiller, çilek, böÄŸürtlen, kuÅŸburnu, domates, lahana, patates, sivri biber ile ıspanak, marul, asma yaprağı, maydanoz gibi yeÅŸil yapraklı sebzeler C vitaminin zengin kaynaklarıdır.

Ispanak, pazı, roka, nane gibi koyu yeÅŸil yapraklı sebzeler, havuç, kayısı, turunçgiller, böÄŸürtlen, ahududu, kızılcık, kırmızı lahana, kırmızı biber, kırmızı pancar, brokoli, domates, siyah üzüm gibi besinler A vitamini kaynağıdır. ÇocuÄŸunuzu bu besinler ile yaşına uygun olarak beslemeyi ihmal etmeyin.
E vitamini iÅŸlenme ile kayba uÄŸrayan bir vitamindir. ÖrneÄŸin beyaz ekmekte buÄŸday tanesi çok fazla iÅŸlendiÄŸi için E vitamini ciddi anlamda kayba uÄŸrar. Bu aynı ÅŸekilde beyaz makarna ve pirinçte de böyledir. Bu yüzden çocuklarınızın beslenmesinde buÄŸday, yulaf, çavdar ve bunlardan yapılan ekmek, makarna, eriÅŸte gibi ürünleri kullanmaya özen gösterin. Aynı zamanda kuru yemiÅŸler, yeÅŸil yapraklı sebzeler kuru baklagiller(kuru fasulye, mercimek, nohut, barbunya) ve bitkisel yaÄŸlar E vitamininden zengindir.

• YUMURTA: Özellikle çocukluk ve adolesan dönemde yer alması gereken besinlerden biri de yumurtadır. Yumurta toplam yaÄŸ kolesterol içeriÄŸi yüksek olan besinlerden bir tanesidir. Ayrıca elzem aminoasit örüntüsü insan vücudunda protein biyosentezini saÄŸlayabilecek düzeyde ve nitelikte olması nedeni ile biyolojik deÄŸeri yüksektir. SaÄŸlıklı kiÅŸilerde protein tüketim durumuna göre günde 1 tane yumurta tüketimi önerilmektedir. Ancak çocuÄŸunuzun total kolesterol düzeyi yüksek ise yumurta tüketiminin günlük protein tüketim durumuna göre bir uzman tarafından ayarlanması gerekmektedir.

• CEVÄ°Z: Gün geçtikçe üzerinde daha fazla çalışma yapılan ve önemi sürekli vurgulanan bir diÄŸer kabuklu besinde cevizdir. Her mevsim bulunan ve rahatlıkla tüketilen bir besin olan ceviz içerdiÄŸi lifin tipi ve aminoasit örüntüsünün dengeli olması nedeni ile kolesterolde düÅŸmeye neden olabilir. Günlük 1-2 adet tüketilmesi önerilmektedir.

Çocuklarımızı kolesterole karşı korumak için verilebilecek öneriler nelerdir?
• Ä°çeriÄŸini bilmediÄŸiniz hiçbir ÅŸeyi çocuÄŸunuzun tüketmesine izin vermeyin. DoymuÅŸ yaÄŸ içeriÄŸi yüksek olan besinleri tüketmemeye çalışın.

• ÇocuÄŸunuzun diyetinden sebze, taze meyve, tahıl gruplarını eksik etmeyin. EkmeÄŸi özellikle köy ekmeÄŸi, çavdar, yulaf gibi çok tahıllı ekmeklerden tercih etmeye çalışın.

• Yemeklerinizin yaÄŸlarını ölçülü koymaya çalışın. Yemeklerinizde çok fazla tereyaÄŸ kullanmayın. Her çocuÄŸun diyetinde büyüme geliÅŸme çağındayken tereyaÄŸ bulunmalıdır. Ancak bu miktar çocuÄŸunuzun yaşına göre bir uzman tarafından ayarlanması gerekmektedir.

• Etlerin hem görünen hem de görünmeyen yaÄŸları olduÄŸunu unutmayın. Etin içindeki görünmeyen yağın oranı, etin cinsine göre deÄŸiÅŸmekle birlikte, %50’ ye varabilmektedir. Bu yüzden tavuk etindeki deriyi ve kırmızı etteki görünen yaÄŸları ayırarak yemeklerinizi piÅŸirin.

• Sebzelere ve etlere kızartma gibi yaÄŸlı piÅŸirme yöntemlerini evinizde uygulamayın. Bunun için ızgara yapın yada besinlerinizi fırınlayın.

• Kolesterolü yaÄŸların etkilediÄŸi gibi boÅŸ karbonhidrat kaynaklarının da yükselttiÄŸini unutmayın. BoÅŸ karbonhidrat kaynakları, hazır meyve suları, asitli içecekler, aşırı ÅŸeker, çikolata tüketimi, beyaz ekmek tüketimidir. Bu besinlerin sıklıkla tüketimi total kolesterolü ve kandaki trigliserit miktarını arttırabilir.

• Kek, kurabiye gibi atıştırmalıkları evinizde yapın, hazır almayın. Bu besinleri hazırlarken içine fazla miktarda sıvıyaÄŸ koymak yerine ceviz, fındık, badem gibi yaÄŸlı tohumları tercih edin. Tatlandırmak içinse kuru meyveleri kullanın. ÖrneÄŸin kekin içine havuç rendesi, tarçın, elma rendesi, kuru incir gibi meyveleri ve baharatları kullanabilir böylelikle içine ekleyeceÄŸiniz ÅŸekeri minimum düzeyde tutabilirsiniz. Ayrıca bu besinleri hazırlarken beyaz deÄŸil esmer ÅŸeker kullanmaya çalışın.

• ÇocuÄŸunuzu sık ve düzenli aralıklar ile besleyin. Kona kolesterol düzeyinin düÅŸmesi veya dengede tutulması için sık ve düzenli aralıklar ile beslenilmesi gerekmektedir. Sık beslenmek karaciÄŸerde kolesterol yapımını azaltır ve kandaki kötü kolesterolün düÅŸmesine yardımcı olur.

• En önemlisi çocuÄŸunuzu küçük yaÅŸtan itibaren sevdiÄŸi bir spor dalına yönlendirmeye çalışın. Düzenli olarak yapacağı fiziksel aktivite onun saÄŸlıklı bir ÅŸekilde büyümesine katkıda bulunacaktır.

19 Mayıs Hastanesi