Bir çocuÄŸun hayata gelmeden önce ilk beslenmesi anne karnında baÅŸlar. Annenin gebelik öncesindeki beslenme alışkanlıkları, kalsiyum, demir vb. depolarının durumu, gebeliÄŸi boyunca sürdürdüÄŸü beslenme ÅŸekli bebeÄŸin saÄŸlık durumunda en önemli belirleyicilerdir. SaÄŸlıklı bir gebelik geçiren anne saÄŸlıklı bir çocuk dünyaya getirir. SaÄŸlıklı doÄŸan bir bebek de yeterli ve dengeli beslenirse, iyi bir bakım ile büyürse saÄŸlıklı bir çocuk olarak büyümesine devam eder.

ÇocuÄŸun doÄŸumdan sonra karşılaÅŸabileceÄŸi ciddi saÄŸlık riskleri annenin gebeliÄŸi boyunca kendine özen göstermesiyle ortadan kalkacaktır. ÖrneÄŸin annenin gebelikte iyot yetmezliÄŸi yaÅŸaması bebeÄŸin cüce (dwarfism), sağır/dilsiz veya zihinsel özürlü doÄŸmasına neden olabilir.Anne sütü alamayan bir bebek eÄŸer anne sütü muadili mamalarla yeterince beslenmezse, ek besinlere geçme döneminde bu çeÅŸitlilik saÄŸlanmazsa büyüme geliÅŸmesi kendi yaÅŸ grubuna göre geri kalabilir. ÇeÅŸitli vitamin-mineral yetmezliÄŸi hastalıkları ve büyüme geliÅŸme sorunları yaÅŸayabilir. Anne sütü alamayan çocuÄŸun yaÅŸayacağı en önemli sorunlardan biri de bağışıklık sisteminin güçlü olmamasıdır. Çünkü anne sütünde bebeÄŸin bağışıklık sisteminin güçlü kalması için gerekli içerik vardır.Yetersiz beslenmenin ortaya çıkmasındaki nedenler toplumdan topluma farklılık gösterebilir.

Ancak en önemlileri annenin eÄŸitim ve bilinç düzeyi ile ekonomik koÅŸullarının yeterlilik durumudur. Anne ekonomik açıdan yeterli olsa bile eÄŸer beslenme bilinci yoksa ÅŸartlarını elveriÅŸli kullanamayabilir. Bir diÄŸer konu da çocuÄŸun büyüdüÄŸü coÄŸrafi çevre ve toplumun yeme alışkanlıklarıdır. ÖrneÄŸin daÄŸlık, denizden uzak bir bölgede yetiÅŸen bir çocuk balık tüketimi yeterince olamayacağından yeme alışkanlığı ve damak tadı bu yönde geliÅŸmeyebilir. Veya vejeteryan beslenme taraftarı olan bir anne çocuÄŸuna da bu yönde bir beslenme ÅŸekli uygularsa yetersizlikler ortaya çıkabilir. Çocuklarda yetersiz beslenme beraberinde büyüme geliÅŸme geriliÄŸi ve vitamin-mineral yetmezliÄŸi hastalıklarını getirir.Her çocuk ailesinden gelen genetik özelliklere baÄŸlı olarak büyüme geliÅŸme açısından farklılık gösterebilir.  Önemli olan duraksama veya gerilemenin olup olmadığının doÄŸru deÄŸerlendirilmesidir. Boy uzunluÄŸu, kilosu, baÅŸ ve göÄŸüs çevresi, vücut bölümlerinin birbirine oranı, diÅŸ çıkma-deÄŸiÅŸtirme zamanı, kemiklerinin geliÅŸimi, beyin ve sinir siteminin geliÅŸimi, cinsel geliÅŸimi ve zeka testlerindeki puanı bir çocuÄŸun saÄŸlık durumunun deÄŸerlendirilmesinde önemli belirleyicilerdir. Bunlar düzenli aralıklarla takip edilmeli, ölçülmeli ve doÄŸru deÄŸerlendirilmelidir.

Bir çocuÄŸun yetersiz beslenmesi onun düÅŸük ağırlıklı olmasına neden olabilir. Bununla beraber aşırı beslenme de ÅŸiÅŸmanlık oluÅŸumunda etkilidir. Ekonomik koÅŸulların iyi oluÅŸu, alım gücünün fazlalığı, hazır besinlere yöneliÅŸ, aşırı beslenme ve hareketsizlik ÅŸiÅŸmanlamada rol alabileceÄŸi gibi düÅŸük alım gücü ve düÅŸük ekonomik koÅŸullar da ÅŸiÅŸmanlamanın bir diÄŸer nedenidir. Çünkü yetersiz-dengesiz tüketim ve yüksek karbonhidratlı beslenmeye baÄŸlı olarak (ekmek, hamur iÅŸi, patates vb.) ÅŸiÅŸmanlama ortaya çıkmaktadır. Çocukluk çağında besin yetersizliÄŸine baÄŸlı olarak yaÅŸanabilecek saÄŸlık sorunları ÅŸu ÅŸekildedir:Et, süt, yumurta gibi proteinli besinlerin yetersizliÄŸi büyüme geliÅŸme geriliÄŸine ve zeka puanında düÅŸüklüÄŸüne neden olabilir.

A vitamini yetersizliÄŸi büyümede gerilik, gece körlüÄŸü, gözlerde iltihaplanma, deride kuruma pullanma, diÅŸlerde ÅŸekil bozuklukları oluÅŸturabilir.
D vitamini yetersizliÄŸi çocuklarda RaÅŸitizm denilen bir tabloya neden olur. Kemik geliÅŸimi bozulur, bıngıldak geç kapanır, alın geniÅŸler ve öne çıkar, bacaklar içe veya dışa kıvrılır, karın öne çıkar.
C vitamini yetersizliÄŸi diÅŸ eti kanamaları, eklemlerde ÅŸiÅŸme ve kemiklerde kırılma ile belirginleÅŸen Skobüt hastalına neden olur.
B1 vitamini yetersizliÄŸinde bir sinir sistemi hastalığı olan Beriberi ortaya çıkar.
B2 vitamini yetersizliÄŸinde dudak, burun ve göz kenarlarında yaralar oluÅŸur.
Niasin yetersizliğinde sinir ve sindirim sistemi bozuklukları ve deride yaralarla belirginleşen Pellegra hastalığı oluşur.
Mineraller arasında en önemlileri de Kalsiyum, Demir ve Ä°yot’tur. Bunlar yeterli alındığında diÅŸer minerallerin yetersizliÄŸi ortaya çıkmaz.
Kalsiyum yetersizliÄŸinde büyüme geriliÄŸi, boy kısalığı, RaÅŸitzm hastalığı oluÅŸur. Kemik geliÅŸimi saÄŸlanamaz.
Demir yetersizliÄŸinde kansızlık(anemi) ortaya çıkar, büyüme geriliÄŸi, okul baÅŸarısında, algılamada, odaklanmada düÅŸüÅŸ yaÅŸanır. Yorgunluk, halsizlik ve hastalıklara karşı dirençsizlik ortaya çıkar.
Ä°yot yetersizliÄŸinde büyüme geriliÄŸi, cücelik, guatr, zihin geriliÄŸi, algılamada ve okul baÅŸarısında düÅŸüÅŸe neden olur.
Vitamin yetersizliklerinin yanı sıra aşırı alımı da saÄŸlığa çok zararlıdır. Hatta ölümcül riskler taşımaktadır.
Özellikle A ve D vitamini gibi yaÄŸda eriyen bu nedenle vücutta depolanabilen vitaminlerin takviyelerini kullanırken mutlaka doktora danışılmalıdır. Yoksa toksik doza ulaÅŸabilir.

Aşırı alınan vitamin veya mineral tüketimi normale indirilirse ÅŸikayetler azalır.Bütün bu yetersizlikler doÄŸru beslenme alışkanlıklarının olmadığı her grupta görülebilir. Ancak tabi ki düÅŸük sosyo-ekonomik sınıflarda belirgin olarak gözlenmektedir.Bir çocuÄŸun büyüme ve geliÅŸiminin saÄŸlıklı devam edebilmesi için beslenmesi çok önemlidir. Bunun için her besin grubundan yeterli ve dengeli olarak yiyecek tüketilmesi gerekir. SevmediÄŸi ve yemediÄŸi besinler sevebileceÄŸi ÅŸekillere sokularak sunulmalıdır. Örnek olması ve özenmesi bakımından beraber tüketmek de alışkanlık kazanması için faydalı bir yoldur. ÇocuÄŸuna balık yemesini öÄŸütleyen ama kendi yemeyen bir anne inandırıcı olmaz.

ÇocuÄŸun büyüme ve geliÅŸimi için öncelikli olarak tüketmesi gereken besinler kırmızı et, tavuk, balık, yumurta, süt, yoÄŸurt, peynir gibi protein, vitamin ve mineral içeriÄŸi yüksek besinlerdir. Beyin ve sinir sistemi geliÅŸimi için de fındık, ceviz, badem gibi yaÄŸlı tohumları, tereyağı, zeytinyağı, ayçiçeÄŸi/mısırözü yaÄŸlarının hepsini dengeli olarak tüketmelidir. Tüm kuru baklagiller (kuru fasulye, nohut, mercimek, barbunya), tüm sebze ve meyveler, ekmek, pirinç, makarna, bulgur gibi karbonhidrat kaynakları da her gün mutlaka beslenmesinde yer alması gereken diÄŸer besinlerdir.

Tüm yaÅŸamsal faaliyetler açısından su tüketimi de yetersiz kalmamalıdır. ÖÄŸün saatleri düzenli olmalıdır.Çocukluk çağı uzun ve her döneminde birbirinden çok farklı geliÅŸimlerin görüldüÄŸü bir çaÄŸdır. Dönemlere göre ihtiyaçlar deÄŸiÅŸebileceÄŸi için bu besinlerin tüketim miktarlarında da farklılıklar olmalıdır. Bir diyetisyene danışarak uygun bir beslenme programı sürdürülebilir.Ülkemiz besin çeÅŸitliliÄŸi bakımından geniÅŸ bir yelpazeye sahiptir. Geleneksel mutfağımızda her besinden faydalanılarak yapılan örüntüsü saÄŸlıklı yiyecekler bulunmaktadır. Her mevsim farklı sebze ve meyvelerin taze olarak tüketimi mümkündür. Dört mevsimin yaÅŸandığı, etrafı denizlerle çevrili bir ülke olmasına raÄŸmen çocuk ve toplum saÄŸlığında bu yetersizlikler yaÅŸanıyorsa mutlaka derinlemesine bir araÅŸtırma yapılması gerekir.

Gelir dağılımındaki uçurumlar besin alımlarında çok büyük farklılıklar ortaya çıkarmaktadır. Eldeki imkanların en verimli ÅŸekilde kullanılması için yapılacak eÄŸitim programları ile toplum bilinci arttırılarak beslenme alanında da iyileÅŸme saÄŸlanması mümkündür.Beslenme yetersizlikleri buzdağının görünen yüzüdür. Bu yetersizliklerin sebebi sadece ekonomik sorunlar deÄŸildir. SaÄŸlık hizmetleri ve eÄŸitim-öÄŸretim politikalarının yetersizlikleri de bunlara neden olmaktadır. Devletin bu hizmetlerini iyileÅŸtirerek ülkemizin en uç noktalarına kadar sunması ve bu alanlarda çalışan profesyonellerin de gönüllü olarak sosyal projelerde yer alması gerekmektedir.

Diyetisyen Serap Orak Tufan